โพธิกถา ปฏิจจสมุปบาทมนสิการ

                                                                         

                                           พระไตรปิฎก เล่มที่ ๔  พระวินัยปิฎก เล่มที่ ๔

มหาวรรค ภาค ๑

โพธิกถา ปฏิจจสมุปบาทมนสิการ

             [๑] โดยสมัยนั้น พระผู้มีพระภาคพุทธเจ้า แรกตรัสรู้ ประทับอยู่ ณ ควงไม้โพธิพฤกษ์

ใกล้ฝั่งแม่น้ำเนรัญชรา ในอุรุเวลาประเทศ. ครั้งนั้น พระผู้มีพระภาคประทับนั่งด้วยบัลลังก์เดียว

เสวยวิมุตติสุข ณ ควงไม้โพธิพฤกษ์ตลอด ๗ วัน และทรงมนสิการปฏิจจสมุปบาทเป็นอนุโลม

และปฏิโลม ตลอดปฐมยามแห่งราตรี ว่าดังนี้:

ปฏิจจสมุปบาท อนุโลม

                          เพราะอวิชชาเป็นปัจจัย จึงมีสังขาร

                          เพราะสังขารเป็นปัจจัย จึงมีวิญญาณ

                          เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย จึงมีนามรูป

                          เพราะนามรูปเป็นปัจจัย จึงมีสฬายตนะ

                          เพราะสฬายตนะเป็นปัจจัย จึงมีผัสสะ

                          เพราะผัสสะเป็นปัจจัย จึงมีเวทนา

                          เพราะเวทนาเป็นปัจจัย จึงมีตัณหา

                          เพราะตัณหาเป็นปัจจัย จึงมีอุปาทาน

                          เพราะอุปาทานเป็นปัจจัย จึงมีภพ

                          เพราะภพเป็นปัจจัย จึงมีชาติ

                          เพราะชาติเป็นปัจจัย จึงมีชรา มรณะ โสกะ ปริเทวะ ทุกข์ โทมนัส อุปายาส

             เป็นอันว่ากองทุกข์ทั้งมวลนั่นย่อมเกิด ด้วยประการฉะนี้.

ปฏิจจสมุปบาท ปฏิโลม

             อนึ่ง เพราะอวิชชานั่นแหละดับโดยไม่เหลือด้วยมรรคคือวิราคะ สังขาร จึงดับ

                          เพราะสังขารดับ วิญญาณจึงดับ

                          เพราะวิญญาณดับ นามรูปจึงดับ

                          เพราะนามรูปดับ สฬายตนะจึงดับ

                          เพราะสฬายตนะดับ ผัสสะจึงดับ

                          เพราะผัสสะดับ เวทนาจึงดับ

                          เพราะเวทนาดับ ตัณหาจึงดับ

                          เพราะตัณหาดับ อุปาทานจึงดับ

                          เพราะอุปาทานดับ ภพจึงดับ

                          เพราะภพดับ ชาติจึงดับ

                          เพราะชาติดับ ชรา มรณะ โสกะ ปริเทวะ ทุกข์ โทมนัส อุปายาส จึงดับ

             เป็นอันว่ากองทุกข์ทั้งมวลนั่นย่อมดับ ด้วยประการฉะนี้.

  ลำดับนั้น พระผู้มีพระภาคทรงทราบเนื้อความนั้นแล้ว จึงทรงเปล่งอุทานนี้ในเวลานั้น ว่าดังนี้:-

พุทธอุทานคาถาที่ ๑

                          เมื่อใดแล ธรรมทั้งหลาย ปรากฏแก่พราหมณ์

                          ผู้มีเพียรเพ่งอยู่ เมื่อนั้น ความสงสัยทั้งปวง

                          ของพราหมณ์นั้นย่อมสิ้นไป เพราะมารู้ธรรม

                          พร้อมทั้งเหตุ.

             [๒] ลำดับนั้น พระผู้มีพระภาคทรงมนสิการปฏิจจสมุปบาท เป็นอนุโลมและปฏิโลม

ตลอดมัชฌิมยามแห่งราตรี ว่าดังนี้:-

ปฏิจจสมุปบาท อนุโลม

                          เพราะอวิชชาเป็นปัจจัย จึงมีสังขาร

                          เพราะสังขารเป็นปัจจัย จึงมีวิญญาณ

                          เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย จึงมีนามรูป

                          เพราะนามรูปเป็นปัจจัย จึงมีสฬายตนะ

                          เพราะสฬายตนะเป็นปัจจัย จึงมีผัสสะ

                          เพราะผัสสะเป็นปัจจัย จึงมีเวทนา

                          เพราะเวทนาเป็นปัจจัย จึงมีตัณหา

                          เพราะตัณหาเป็นปัจจัย จึงมีอุปาทาน

                          เพราะอุปาทานเป็นปัจจัย จึงมีภพ

                          เพราะภพเป็นปัจจัย จึงมีชาติ

                          เพราะชาติเป็นปัจจัย จึงมีชรา มรณะ โสกะ ปริเทวะ ทุกข์ โทมนัส อุปายาส

             เป็นอันว่ากองทุกข์ทั้งมวลนั่นย่อมเกิด ด้วยประการฉะนี้.

ปฏิจจสมุปบาท ปฏิโลม

             อนึ่ง เพราะอวิชชานั่นแหละดับโดยไม่เหลือด้วยมรรคคือวิราคะ สังขาร จึงดับ

                          เพราะสังขารดับ วิญญาณจึงดับ

                          เพราะวิญญาณดับ นามรูปจึงดับ

                          เพราะนามรูปดับ สฬายตนะจึงดับ

                          เพราะสฬายตนะดับ ผัสสะจึงดับ

                          เพราะผัสสะดับ เวทนาจึงดับ

                          เพราะเวทนาดับ ตัณหาจึงดับ

                          เพราะตัณหาดับ อุปาทานจึงดับ

                          เพราะอุปาทานดับ ภพจึงดับ

                          เพราะภพดับ ชาติจึงดับ

                          เพราะชาติดับ ชรา มรณะ โสกะ ปริเทวะ ทุกข์ โทมนัส อุปายาส จึงดับ

             เป็นอันว่ากองทุกข์ทั้งมวลนั่นย่อมดับ ด้วยประการฉะนี้.

             ลำดับนั้น พระผู้มีพระภาคทรงทราบเนื้อความนั้นแล้ว จึงทรงเปล่งอุทานนี้ในเวลานั้น

ว่าดังนี้:-

พุทธอุทานคาถาที่ ๒

                          เมื่อใดแล ธรรมทั้งหลาย ปรากฏแก่พราหมณ์

                          ผู้มีเพียรเพ่งอยู่ เมื่อนั้น ความสงสัยทั้งปวง

                          ของพราหมณ์นั้นย่อมสิ้นไป เพราะได้รู้ความ

                          สิ้นแห่งปัจจัยทั้งหลาย.

             [๓] ลำดับนั้น พระผู้มีพระภาคทรงมนสิการปฏิจจสมุปบาท เป็นอนุโลมและปฏิโลม

ตลอดปัจฉิมยามแห่งราตรี ว่าดังนี้:-

ปฏิจจสมุปบาท อนุโลม

                          เพราะอวิชชาเป็นปัจจัย จึงมีสังขาร

                          เพราะสังขารเป็นปัจจัย จึงมีวิญญาณ

                          เพราะวิญญาณเป็นปัจจัย จึงมีนามรูป

                          เพราะนามรูปเป็นปัจจัย จึงมีสฬายตนะ

                          เพราะสฬายตนะเป็นปัจจัย จึงมีผัสสะ

                          เพราะผัสสะเป็นปัจจัย จึงมีเวทนา

                          เพราะเวทนาเป็นปัจจัย จึงมีตัณหา

                          เพราะตัณหาเป็นปัจจัย จึงมีอุปาทาน

                          เพราะอุปาทานเป็นปัจจัย จึงมีภพ

                          เพราะภพเป็นปัจจัย จึงมีชาติ

                          เพราะชาติเป็นปัจจัย จึงมีชรา มรณะ โสกะ ปริเทวะ ทุกข์ โทมนัส อุปายาส

             เป็นอันว่ากองทุกข์ทั้งมวลนั่นย่อมเกิด ด้วยประการฉะนี้.

ปฏิจจสมุปบาท ปฏิโลม

             อนึ่ง เพราะอวิชชานั่นแหละดับโดยไม่เหลือด้วยมรรคคือวิราคะ สังขาร จึงดับ

                          เพราะสังขารดับ วิญญาณจึงดับ

                          เพราะวิญญาณดับ นามรูปจึงดับ

                          เพราะนามรูปดับ สฬายตนะจึงดับ

                          เพราะสฬายตนะดับ ผัสสะจึงดับ

                          เพราะผัสสะดับ เวทนาจึงดับ

                          เพราะเวทนาดับ ตัณหาจึงดับ

                          เพราะตัณหาดับ อุปาทานจึงดับ

                          เพราะอุปาทานดับ ภพจึงดับ

                          เพราะภพดับ ชาติจึงดับ

                          เพราะชาติดับ ชรา มรณะ โสกะ ปริเทวะ ทุกข์ โทมนัส อุปายาส จึงดับ

             เป็นอันว่ากองทุกข์ทั้งมวลนั่นย่อมดับ ด้วยประการฉะนี้.

             ลำดับนั้น พระผู้มีพระภาคทรงทราบเนื้อความนั้นแล้ว จึงทรงเปล่งอุทานนี้ในเวลานั้น

ว่าดังนี้:-

พุทธอุทานคาถาที่ ๓

                          เมื่อใดแล ธรรมทั้งหลาย ปรากฏแก่พราหมณ์

                          ผู้มีเพียรเพ่งอยู่ เมื่อนั้น พราหมณ์นั้น ย่อม

                          กำจัดมารและเสนาเสียได้ ดุจพระอาทิตย์อุทัย

                          ทำอากาศให้สว่าง ฉะนั้น.

โพธิกถา จบ

-----------------------------------------------------

             เนื้อความพระไตรปิฎก เล่มที่ ๔  บรรทัดที่ ๖ - ๑๑๕.  หน้าที่  ๑ - ๕.

http://84000.org/tipitaka/pitaka_item/v.php?B=4&A=6&Z=115&pagebreak=0

by…ธรรมะ คือปกติของชีวิต